ΖΑΝ-ΠΟΛ ΣΑΡΤΡ, Στοχασμοί για το εβραϊκό ζήτημα

ΜΤΦΡ.: ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΣΑΜΑΡΤΖΗΣ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ: ΑΡΛΕΤ ΕΛΚΑΪΜ-ΣΑΡΤΡ
«ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ», ΣΕΛ. 175, ευρώ 14

Οταν πρωτοδημοσιεύτηκε, το 1946, αυτό το δοκίμιο του Σαρτρ έπεσε σαν μια πέτρα στα λιμνάζοντα νερά της γαλλικής δημόσιας ζωής. Οι λιγοστοί Εβραίοι επιζήσανες, που επέστρεφαν τότε από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, έβρισκαν μια Γαλλία αδιάφορη για το δράμα τους. Ο γαλλικός λαός είχε αφοσιωθεί ολόψυχα στην προσπάθεια να αποκαταστήσει την εικόνα μιας αντιστασιακής Γαλλίας και ήθελε να σβήσει, αν ήταν δυνατό, την ανάμνηση της ζοφερής περιόδου που είχε μόλις προηγηθεί. Ο νέος εθνικός μύθος του αντιστεκόμενου γαλλικού λαού παραγνώριζε το γεγονός ότι το 1940 πολλοί Γάλλοι είχαν συμπαραταχθεί με την κυβέρνηση του Πετέν και κανείς τους δεν διαμαρτυρήθηκε, στη συνέχεια, όταν η κυβέρνηση αυτή έλαβε αντισημτικά μέτρα. Ο Σαρτρ ήταν ο πρώτος που είχε την ηθική και διανοητική τόλμη να σπάσει αυτή τη σιωπή για τους Εβραίους και να βροντοφωνάξει: «Δεν υπάρχει ούτε ένας ανάμεσά μας που να μην είναι σε αυτή την περίσταση όχι απλώς εκατό τοις εκατό ένοχος αλλά και εγκληματίας. Το εβραϊκό αίμα που έχυσαν οι ναζί χύνεται πάνω στα κεφάλια μας».

Σύμφωνα με τον Σαρτρ, ο αντισημιτισμός είναι ένα πάθος, μια μανιχαϊκή και ανορθολογική κοσμαντίληψη και μια πίστη που απαξιώνει τον λόγο, τον διάλογο και την εμπειρία, για να στηριχτεί στο μίσος, τον θυμό και την οργή. Ο αντισημίτης είναι κατά κανόνα ο άνθρωπος του χαμηλού μέσου όρου, ο άνθρωπος των μαζών. Ο αντισημιτισμός είναι επομένως και «μια απόπειρα να δοθεί αξία στη μετριότητα». Είναι η πηγή μιας αρνητικής ταυτότητας που συγκροτείται σε αντιπαράθεση προς τον Εβραίο, ο οποίος ενσαρκώνει όλο το κακό του Σύμπαντος. Ο αντισημίτης είναι ένας άνθρωπος που φοβάται την αλλαγή, την κοινωνία, τον κόσμο, τον εαυτό του, τη συνείδησή του, την ελευθερία του, τα ένστικτά του, τις ευθύνες του, τη μοναξιά του. Ο Εβραίος λειτουργεί σαν ένα βολικό πρόσχημα που επιτρέπει στον αντισημίτη να καταπνίγει τους φόβους και τις αγωνίες του μπροστά στη νεωτερικότητα. Ο αντισημιτισμός βρίσκει την κοινωνική του βάση στη μικροαστική τάξη των πόλεων, η οποία, καθώς εγγράφεται σε μια πολύπλοκη πραγματικότητα, που στα μάτια της φαντάζει ανεξέλεγκτη και ακατανόητη, νιώθει πιο έντονα το τραύμα της απώλειας και της φθοράς των παραδοσιακών και συντηρητικών αξιών.

Εντυπωσιάζει το γεγονός ότι ο Σαρτρ αμφισβητεί τη δημοκρατική πολιτική της αφομοίωσης, που είχε επιβληθεί ήδη από την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης και που συναντούσε τη γενική συναίνεση στους κόλπους της Αριστεράς. Ο δημοκράτης διασώζει τον Εβραίο ως άνθρωπο, αλλά τον εκμηδενίζει ως Εβραίο, αφού θέλει να τον αποχωρίσει από τη θρησκεία του και την εθνική του κοινότητα για να τον ρίξει στη δημοκρατική χοάνη. Ο αντισημίτης θέλει να εξοντώσει τους Εβραίους και ο δημοκράτης θέλει να τους αφομοιώσει. Και οι δυο τους τελικά εύχονται έναν κόσμο χωρίς τους Εβραίους. Αυτή η τολμηρή υποστήριξη της αναγνώρισης της εβραϊκής ετερότητας στους κόλπους της γαλλικής κοινωνίας έρχεται ωστόσο σε αντίθεση με τον ορισμό που προτείνει ο Σαρτρ για τον εβραϊσμό ως απλό προϊόν του αντισημιτισμού. Ο Εβραίος, γράφει ο Σαρτρ, «είναι ένας άνθρωπος τον οποίο οι άλλοι άνθρωποι θεωρούν Εβραίο». Με άλλα λόγια, «είναι ο αντισημιτισμός που δημιουργεί τον Εβραίο». Την ίδια στιγμή αυτός που προτείνει την αποδοχή των Εβραίων, ο Σαρτρ υποστηρίζει ότι η εβραϊκότητα δεν έχει αυτοτελή υπόσταση! ….

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ – 26/01/2007